Líffræðilegur fjölbreytileiki á Íslandi – brýn áskorun og tækifæri

Líffræðilegur fjölbreytileiki er undirstaða heilbrigðs samfélags og öflugs hagkerfis. Marco Lambertini, fyrrverandi framkvæmdastjóri WWF, skrifaði nýlega á vef ISO að hnignun lífríkis sé orðin jafn brýn og loftslagsvandinn. Hann undirstrikar að fyrirtæki, stjórnvöld og stofnanir verði að gera náttúruna að kjarnamáli í stefnumótun sinni, ekki aðeins til að draga úr skaða, heldur til að snúa þróuninni við og byggja upp vistkerfi framtíðar.

Staðan á Íslandi

Þegar staða Íslands er metin í ljósi þessara ábendinga blasir við nokkuð blönduð mynd. Á landi hefur rúmur fimmtungur lands verið friðlýstur, meðal annars með stofnun Vatnajökulsþjóðgarðs, en vernd í hafi er enn mjög takmörkuð. Ísland er því fjarri því að ná markmiði um 30% vernd á landi og hafi fyrir árið 2030.

Loftslagsbreytingar setja aukið álag á vistkerfi. Hitabylgjur í hafi undanfarinna ára hafa haft áhrif á lífríki sjávar, með afleiðingum fyrir fæðu fugla og sjávarspendýra. Á landi birtist hnignunin meðal annars í verulegum samdrætti í stofnum vaðfugla á láglendi, samkvæmt nýjustu rannsóknum.

Votlendi hefur tapað sér á stórum svæðum eftir aldarlanga framræslu. Ný kortlagning staðfestir tugþúsundir kílómetra af framræsluskurðum. Endurheimt er hafin, en skortir fjármögnun og samræmda áætlun með mælanlegum markmiðum. Þá eru ágengar tegundir eins og hnúðlax í ám og lúpína á landi að breiðast út með aukinni vistkerfisáhættu, en stefna stjórnvalda á því sviði er veik og úrelt.

Skilaboð ISO og hvað þau þýða fyrir Ísland

Í grein sinni áréttar Lambertini að lausnin felist í alþjóðlegri stöðlun og mælanlegum markmiðum. Þetta á sér beina hliðstæðu á Íslandi. Án sameiginlegra viðmiða og vandaðrar vöktunar er hætt við að aðgerðir verði brotakenndar. Ísland þarf því að þróa kerfisbundna mælikvarða, sérstaklega á sviði votlendis, fuglavarps og hafvistkerfa, og tryggja að endurheimt og vernd styðji jafnframt við loftslagsmarkmið.

Næstu skref

Til að snúa þróuninni við þarf Ísland að:

• Móta heildstæða innleiðingaráætlun fyrir alþjóðasamninginn um líffræðilega fjölbreytni með skýrum mælikvörðum og ábyrgðarskiptingu.
• Auka vernd í hafi og setja á fót stigvaxandi verndarsvæði til að ná 30% markmiðinu fyrir 2030.
• Hraða endurheimt votlendis og birkiskóga með skýrri forgangsröðun.
• Uppfæra Rauðlista og efla vöktun fyrir fugla, hryggleysingja, mosa og fléttur.
• Setja fram markvissa stefnu um ágengar tegundir með reglulegu áhættumati og skjótum viðbrögðum.

Ísland stendur á krossgötum. Við getum valið að dragast aftur úr í náttúruvernd eða að verða fyrirmynd í að innleiða alþjóðleg viðmið og staðla sem tryggja aðgerðir sem eru mælanlegar, gagnsæjar og árangursríkar. Með því að fylgja leiðarljósi ISO og ábendingum Lambertini getum við tryggt að náttúran verði ekki aðeins vernduð, heldur endurheimt sem burðarstoð samfélags og hagkerfis í framtíðinni.